علائم تشنج در کودکان و بزرگسالان

تشنج یک اختلال عصبی است که با فعالیت های غیرطبیعی و ناگهانی در مغز همراه است و منجر به وقوع حملات تشنجی می شود. در طی این حملات، سیگنال های الکتریکی در مغز به طور غیرمنظم و شدید منتشر می شوند که می تواند منجر به علائمی مانند تکان های شدید بدن، از دست دادن هوشیاری، و اختلال در تنفس یا عملکرد عضلات شود. در این مطلب از مقالات کلینیک گفتاردرمانی فرهمندپور به بررسی نشانه ها و علائم تشنج در کودکان و بزرگسالان می پردازیم.

تشنج ها می توانند در سنین مختلف به دلایل گوناگون بروز کنند. در کودکان، تشنج ها معمولاً به دلیل تب بالا یا اختلالات ژنتیکی و متابولیک رخ می دهند.

در بزرگسالان، معمولاً علل این اختلال شامل صدمات مغزی، عفونت ها، سکته مغزی، یا بیماری های عصبی مزمن مانند صرع است.

در سالمندان، ممکن است ناشی از شرایطی مانند سکته، تومور مغزی، یا بیماری های سیستم عصبی مانند آلزایمر باشد.

همچنین برخی از داروها و شرایط پزشکی خاص نیز می توانند خطر ابتلا را افزایش دهند. در هر سن، این اختلال یک علامت است که نیاز به ارزیابی دقیق پزشکی دارد تا علت آن شناسایی و درمان شود.

نشانه ها و علائم تشنج در کودکان

این اختلال در کودکان ممکن است به دلیل عوامل مختلفی رخ دهد، و نشانه ها و علائم آن بسته به نوع آن و سن کودک می تواند متفاوت باشد. علائم رایج در کودکان شامل موارد زیر است:

تشنج تب دار

این نوع در کودکان بین 6 ماه تا 5 سال بیشتر مشاهده می شود و معمولاً در نتیجه تب بالا رخ می دهد.

علائم این نوع تشنج در کودکان عبارتند از:

• از دست دادن هوشیاری یا بی حرکتی موقت
• لرزش و تکان های غیرارادی بدن
• گاهی اوقات ممکن است کودک دندان هایش را بفشارد یا دهانش کف کند.
• تغییرات در تنفس (ممکن است تنفس کودک سریع یا عمیق شود.)
• حرکات غیرطبیعی در قسمت های مختلف بدن، مانند دست ها و پاها.

در بیشتر موارد، این تشنج ها کوتاه مدت بوده و به طور خود به خود قطع می شوند.

تشنج های بزرگ یا تونیک-کلونیک

این نوع تشنج ها که اغلب به عنوان تشنج های عمومی شناخته می شوند، علائم زیر را دارند:

• از دست دادن ناگهانی هوشیاری و افتادن کودک.
• بدن به طور ناگهانی سفت و ساکن می شود (فاز تونیک) و سپس شروع به لرزش و تکان های غیرارادی می کند (فاز کلونیک.)
• ممکن است کودک در طول تشنج زبانش را گاز بگیرد یا از دهانش کف بیافتد.
• تنفس کودک ممکن است مختل شود یا در برخی موارد حتی متوقف شود.
• پس از پایان تشنج، کودک ممکن است گیج و خواب آلود باشد.

تشنج های کانونی (موضعی)

این نوع تشنج ها معمولاً به یک ناحیه خاص از مغز محدود می شوند و علائم آن بسته به منطقه ای از مغز که تحت تأثیر قرار گرفته است، متغیر خواهد بود:

• حرکت های غیرارادی در یک قسمت از بدن، مانند یک دست یا یک پا.
• بروز احساسات یا تغییرات در حواس، مانند دیدن چیزهایی که وجود ندارند یا احساس درد بدون دلیل.
• در برخی موارد، ممکن است کودک به طور موقت دچار اختلال در تکلم، بلع یا حرکت گردد.
• در برخی از موارد، ممکن است هوشیاری کودک کاهش یابد، اما به طور کامل از دست نرود.

تشنج های غیرفعال یا آتیپیک

این نوع تشنج ها بیشتر در کودکان با اختلالات عصبی و روانی مزمن مشاهده می شوند.

علائم شامل موارد زیر است:

• کاهش موقت هوشیاری که ممکن است تنها چند ثانیه طول بکشد.
• کودک ممکن است در حین تشنج، به جلو خم شود، دست ها را تکان دهد یا به طور ناگهانی به طرفی نگاه کند.
• به طور معمول کودک هیچ گونه حرکت غیرطبیعی در اندام های خود ندارد و فقط در رفتار یا واکنش هایش تغییراتی رخ می دهد.

علائم دیگر و هشداردهنده ها

• استفراغ و تهوع: ممکن است بعد از تشنج یا هنگام شروع آن کودک دچار استفراغ شود.
• تغییرات در پوست: برخی از کودکان در هنگام تشنج دچار تغییر رنگ پوست به رنگ آبی یا خاکی می شوند که ناشی از کمبود اکسیژن است.
• دور شدن از محیط و گیجی: کودک بعد از تشنج ممکن است گیج، خواب آلود و دچار مشکلاتی در به خاطر سپردن آنچه که قبل از تشنج اتفاق افتاده باشد.
• خواب آلودگی و بی حالی: پس از تشنج، کودک ممکن است مدت طولانی تر از حد معمول بخوابد.

نشانه ها و علائم تشنج در بزرگسالان

تشنج در بزرگسالان می تواند علل مختلفی داشته باشد و علائم آن نیز بسته به نوع تشنج و وضعیت سلامتی فرد متفاوت است.

تشنج تونیک-کلونیک (جنرالیزه یا عمومی)

این نوع تشنج ها که معمولاً به عنوان «تشنج های بزرگ» شناخته می شوند، شامل دو فاز اصلی هستند:

 

فاز تونیک

در این فاز، بدن به طور ناگهانی سفت و ساکن می شود. ممکن است فرد هوشیاری خود را از دست بدهد و به طور کامل بی حرکت گردد.

در این مرحله، تنفس فرد ممکن است مختل شود و رنگ صورت به آبی یا بنفش تغییر کند. عضلات گردن و شکم به شدت منقبض می شوند و این می تواند باعث شکستن دندان ها یا آسیب به دیگر بخش های بدن شود.

 

فاز کلونیک

پس از فاز تونیک، بدن به طور غیرارادی شروع به تکان خوردن و لرزش شدید می کند. این لرزش ها به طور معمول در اندام های فوقانی (دست ها) و تحتانی (پاها) مشاهده می شود.

فرد ممکن است دچار کف کردن دهان یا گاز گرفتن زبان خود شود. در این زمان، تنفس ممکن است دوباره شروع شود اما به طور نامنظم و گه گاه با صدای خرخر یا سرفه همراه خواهد بود.

تشنج های کانونی (فوکال)

این نوع تشنج ها در یک منطقه خاص از مغز شروع می شوند و ممکن است علائم آن بسته به منطقه آسیب دیده متفاوت باشد. تشنج های کانونی به دو نوع تقسیم می شوند:

تشنج های کانونی ساده (بدون از دست دادن هوشیاری)

علائم این نوع تشنج در بزرگسالان معمولاً به صورت حرکات غیرارادی یک یا چند عضله بدن ظاهر می شود؛ از قبیل موارد زیر:

• حرکات غیرارادی یک بازو یا یک پا
• لرزش یا تشنج در یک ناحیه خاص از بدن
• احساساتی مانند درد، سوزش، یا بی حسی در قسمت های مختلف بدن
• تغییرات حسی مانند دیدن یا شنیدن صداهایی که وجود ندارند. (هذیان های حسی)

  تشنج های کانونی پیچیده (با از دست دادن هوشیاری)

در این نوع تشنج، فرد ممکن است دچار تغییرات شدید در رفتار یا واکنش ها شود. علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• گیجی یا رفتار غیرعادی
• لب زدن، بلعیدن مکرر یا حرکت های چهره که بی هدف هستند.
• ناتوانی در برقراری ارتباط منطقی یا پاسخ به سوالات
• بی توجهی به محیط اطراف و از دست دادن هوشیاری به مدت کوتاه
• گاهی فرد در این حالت ممکن است حرکات تکراری مانند مالیدن دست ها یا چرخاندن اشیاء را انجام دهد.

تشنج های غیرفعال (آبسانس)

این نوع تشنج ها بیشتر در افراد مبتلا به صرع عمومی مشاهده می شود و به طور معمول به صورت از دست دادن کوتاه مدت هوشیاری بروز می کند. علائم معمول این نوع تشنج  در بزرگسالان عبارتند از:

• بی حرکتی و عدم پاسخ به محرک های محیطی
• نگاه ثابت و معمولاً به یک نقطه
• اختلال در تکلم یا عدم توانایی در برقراری ارتباط
• ممکن است فرد بدون اینکه متوجه شود دچار حرکت های جزئی در عضلات صورت یا دست ها شود.

تشنج های شبانه یا حملات صرع در خواب

تشنج هایی که در خواب اتفاق می افتند، به طور معمول در دوران شب و هنگام خوابیدن رخ می دهند. این نوع تشنج ها معمولاً با علائمی چون موارد زیر همراه هستند:

• بیدار شدن ناگهانی از خواب به همراه سردرد، گیجی و خستگی
• شکایات از درد عضلانی، به ویژه در عضلات دست و پا
• در مواردی ممکن است فرد متوجه آسیب های جزئی مانند بریدگی یا کبودی در بدن خود شود.

تشخیص و درمان

تشخیص تشنج معمولاً از طریق تاریخچه پزشکی، ارزیابی بالینی و انجام آزمایشات مختلف صورت می گیرد. پزشک ابتدا به بررسی علائم، دفعات و نوع تشنج ها پرداخته و سپس ممکن است آزمایشاتی مانند نوار مغزی، تصویربرداری مغز و آزمایشات خون برای شناسایی علل زمینه ای مانند اختلالات متابولیک، تومور مغزی یا عفونت انجام دهد.

درمان تشنج بستگی به علت آن دارد. در بیشتر موارد، درمان با داروهای ضدصرع (آنتی اکسپیلپتیک) انجام می شود که هدف آن کنترل تشنج ها و کاهش دفعات وقوع آن هاست. همچنین، در صورت وجود علل زمینه ای مانند سکته مغزی یا تومور، درمان های تخصصی برای کنترل یا رفع مشکل اصلی ضروری است.

در موارد مقاوم به دارو، روش هایی مانند تحریک عصب واگ  (VNS)، جراحی مغز یا رژیم غذایی کتوژنیک ممکن است برای مدیریت تشنج ها پیشنهاد شوند. در هر صورت، مدیریت مناسب تشنج نیاز به پیگیری مداوم پزشکی و تطبیق درمان با شرایط فردی بیمار دارد.